Τι κοινό έχουν οι μαίες και οι μάγισσες; | in.gr

Η Παγκόσμια Ημέρα της Μαίας, που εορτάζεται κάθε χρόνο στις 5 Μαΐου, αποτελεί μια διεθνή αναγνώριση του ουσιαστικού ρόλου των μαίων στη φροντίδα των εγκύων, των τοκετών και της μεταγεννητικής περιόδου.

Η ιατρικοποίηση της γέννας

Σήμερα η γέννηση ενός παιδιού θεωρείται μία καθαρά αποστειρωμένη ιατρική διαδικασία και μία κλινική ρουτίνας.

Ωστόσο, στο παρελθόν το «θαύμα της γέννησης» ήταν ένα βαθιά τελετουργικό και πνευματικό γεγονός στο οποίο η μαία καθοδηγούσε την μητέρα στην διαδικασία του τοκετού.

Επρόκειτο για μια στιγμή μεταμόρφωσης, μια αλχημεία που δεν μοιάζει με καμία άλλη και μία στιγμή στην οποία οι γυναίκες είχαν τον απόλυτο έλεγχο.

Έτσι, δεν  είναι περίεργο που σε τόσα πολλά μέρη του κόσμου αυτή η δύναμη θεωρήθηκε ύποπτη.

Οι μαίες και οι μάγισσες — πάντα είχαν πολλά κοινά.

Η πνευματικότητα της εγκυμοσύνης

Το όριο μεταξύ του φυσικού και του πνευματικού ήταν πάντα ασαφές.

Όπως εξηγεί η Liese Sherwood-Fabre, PhD, στην αρχαιότητα «η εγκυμοσύνη είχε μια μαγική διάσταση. Δεν ήταν διαισθητικό να εξισώνεις τη γέννηση ενός παιδιού με μια πράξη που είχε συμβεί εννέα μήνες νωρίτερα».

Μια έκθεση του 2023 στο Surgeons’ Hall Museums του Εδιμβούργου, που εξερευνούσε«Τη μάχη για τη μαιευτική», ανέλυε την κληρονομιά αυτής της αινιγματικής σχέσης.

«Μέχρι τον 18ο αιώνα, ο τοκετός ήταν ένα κοινωνικό και τελετουργικό γεγονός με επίκεντρο την κοινότητα», γράφει η επιμελήτρια Louise Wilkie στο blog του μουσείου, «με τη διαχείριση των γεννήσεων να ελέγχεται από γυναίκες και το δωμάτιο τοκετού να είναι ένας χώρος αποκλειστικά για γυναίκες.

Μέρος του ρόλου μιας παραδοσιακής μαίας ήταν η τήρηση των δεισιδαιμονιών, και θεωρούνταν ιδιαίτερα ικανή στο να εμποδίζει την επικοινωνία με τα κακά πνεύματα».

Αυτό, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούσε να την κάνει ευάλωτη σε κατηγορίες ότι συνεργαζόταν με αυτά.

Μάγισσες, μαίες και νοσοκόμες

Πενήντα χρόνια έχουν περάσει από τότε που η Barbara Ehrenreich και η Deirdre English συνέδεσαν για πρώτη φορά τα σημεία στο βιβλίο τους «Μάγισσες, μαίες και νοσοκόμες: Ιστορία των γυναικών θεραπευτριών».

Σε αυτό, χαρτογράφησαν την περιθωριοποίηση των γυναικών από τη φροντίδα της αναπαραγωγικής τους υγείας.

«Αν μια γυναίκα τολμήσει να θεραπεύσει χωρίς να έχει σπουδάσει», έγραψαν, «είναι μάγισσα και πρέπει να πεθάνει».

Για τις συγγραφείς, δεν ήταν έκπληξη το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκοί και αποικιακοί νόμοι περί μαγείας του 16ου και 17ου αιώνα στόχευαν κατά κύριο λόγο τις γυναίκες.

Πάνω από το 80% των θυμάτων που συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν ήταν γυναίκες, μια «γυναικοκτονία» που, σύμφωνα με τις συγγραφείς, είχε ως στόχο και τον «έλεγχο των θεραπευτικών τεχνών».

Ο έλεγχος του γυναικείου σώματος

Αυτές οι θεραπευτικές τέχνες περιλάμβαναν μια ποικιλία αναπαραγωγικών θεμάτων. «Οι ίδιες γυναίκες που βοηθούσαν στον τοκετό συμβουλεύονταν επίσης για τρόπους αποφυγής της εγκυμοσύνης», λέει η Liese Sherwood-Fabre.

«Οι περισσότερες από αυτές τις γυναίκες ήταν αναλφάβητες, οπότε δεν άφησαν γραπτά αρχεία των πρακτικών τους, αλλά θα μεταβίβαζαν τις θεραπείες τους στις μαθητευόμενες τους. Ωστόσο, οι φαρμακοποιοί, οι φαρμακοποιοί και οι βοτανολόγοι εντόπισαν μια σειρά από βότανα και φυτά που ήταν γνωστό ότι προκαλούσαν αποβολή (σημειώνονταν ως αιτία αιμορραγίας στις γυναίκες ή ως απαγορευμένα για τις έγκυες γυναίκες)».

Συνεχίζει: «Άλλα φυτά ήταν γνωστά για τις αντισυλληπτικές ή σπερματοκτόνες τους ιδιότητες. Αυτά ήταν σίγουρα μέρος των προμηθειών μιας μαίας. Τέτοιες θεραπείες συχνά απαιτούσαν από τη γυναίκα (ή τον άνδρα) να απαγγέλλει προσευχές ή άλλες λέξεις ενώ χρησιμοποιούσε τα βότανα για να εξασφαλίσει την αποτελεσματικότητά τους. Λιγότερο αποτελεσματικές, αλλά συνηθισμένες πρακτικές περιλάμβαναν επίσης το να φοράει κανείς φυλαχτά γύρω από το λαιμό ή το χέρι για να αποφύγει την εγκυμοσύνη».

Τα τελετουργικά και τα ξόρκια, μαζί με τη χρήση φυτικών θεραπειών, ήταν από παλιά διαδεδομένα σε όλους τους τομείς της υγειονομικής περίθαλψης.

Σε ένα άρθρο του 2011 στο περιοδικό Social History of Medicine σημειώνεται ότι στον Μεσαίωνα «πολλές συνταγές αναμιγνύουν μαγεία με φαρμακευτικά σκευάσματα».

Όταν η ιατρική έγινε επάγγελμα

Μέχρι τον 19ο αιώνα, η υγειονομική περίθαλψη των γυναικών «θεωρούνταν γυναικεία υπόθεση», λέει η Waltraud Maierhofer, PhD, καθηγήτρια Γερμανικών και Παγκόσμιων Σπουδών Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα, «ειδικά η άμβλωση».

Αυτή η μη παρεμβατική προσέγγιση προσέφερε στις γυναίκες ένα ορισμένο επίπεδο εμπιστοσύνης και ελευθερίας σε θέματα γυναικολογικής υγείας.

Ωστόσο, σύμφωνα με την Maierhofer, «η μεγάλη αλλαγή ήρθε με την επαγγελματικοποίηση της ιατρικής και την εξάπλωση των πανεπιστημίων».

Η εποχή αυτή σηματοδότησε επίσης μια συντηρητική στροφή στις θρησκευτικές ιδεολογίες, με μια νέα δυσπιστία απέναντι στη διαχείριση των «κύκλων» των γυναικών και μια ανανεωμένη ευαγγελική περιφρόνηση για την περίοδο, γνωστή και ως «κατάρα της Εύας».

Οι γυναίκες σύντομα βρέθηκαν αποκλεισμένες από τη διαδικασία του τοκετού και η άμβλωση πέρασε στην παρανομία.

Αυτή η αλλαγή «καθόρισε ολόκληρη την αντίληψη για το τι θεωρούνταν άμβλωση», λέει η Maierhofer, «τι ήταν εγκληματικό και τι ήταν απλώς κάτι που έκαναν οι γυναίκες χωρίς να νοιάζεται κανείς άλλος. Οι άνδρες ανέλαβαν τον τοκετό και την υγεία των γυναικών γενικά». Οι γυναίκες μαίες σχεδόν εξαφανίστηκαν.

Οι δίκες των μαγισσών

Η μαιευτική έχει βαθιές ρίζες στο μυστικισμό και οι γυναίκες που επιδεικνύουν ικανότητα στη φροντίδα του εαυτού τους θεωρούνται πάντα ενοχλητικές.

Και ιστορικά, η φιλική μαία της γειτονιάς ήταν σίγουρη υποψήφια για να χαρακτηριστεί μάγισσα.

Σε μια περίοδο σχεδόν 200 ετών μόνο στη Σκωτία, περίπου 4.000 άτομα κατηγορήθηκαν για μαγεία.

Μια ολοκληρωμένη, δεκαετής μελέτη του 2023 με τίτλο «Εργασία, φύλο και μαγεία στην πρώιμη νεωτερική Αγγλία» από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι οι γυναίκες που εργάζονταν στη θεραπεία, τη φροντίδα των παιδιών και άλλα επαγγέλματα με επίκεντρο τις γυναίκες ήταν πράγματι συχνά πιο ευάλωτες σε κατηγορίες για μαγεία.

Ενώ οι φημισμένες μαίες «συνήθως» ήταν ασφαλείς, «οι λιγότερο φημισμένες, πιο αναλώσιμες εργαζόμενες στον τομέα της υγείας δεν ήταν».

Ωστόσο, όπως έδειξε η ιστορία αυτό που τελικά έδιωξε τις γυναίκες από τη μαιευτική ήταν πολύ περισσότερο οι συνηθισμένες, καθημερινές μηχανορραφίες του πατριαρχικού συστήματος παρά οι θρησκευτικές δεισιδαιμονίες.